Czas na podsumowanie mijającego roku. Jakie książki były najważniejsze? Które najchętniej czytano, kupowano? O których książkach się mówiło? Które nagrodzono? Na które czekano? Sporządziliśmy zestawienie  tych publikacji, które naszym zdaniem były ważnymi wydarzeniami literackimi w 2015 roku. Ponieważ w minionym roku znalazło się wiele głosów kobiet – jako autorek, bohaterek, świadków – zestawienie poniższe zawiera takie właśnie publikacje. Oczywiście nie pomniejszamy ważności książek, które napisali mężczyźni, lub które o mężczyznach traktują, wręcz odwrotnie – doceniamy te książki wyjątkowo. Wśród masy noworocznych podsumowań nie znaleźliśmy jednak takiego, które dotyczyłoby, mówiąc umownie, książek kobiet, więc oto ono.

Księgi Jakubowe Olgi Tokarczuk (Wydawnictwo Literackie 2014) to licząca około tysiąc stron powieść historyczna o Jakubie Lejbowiczu Franku, samozwańczym XVIII-wiecznym Mesjaszu z Podola i jego towarzyszach. Przede wszystkim jednak jest to dzieło wielowymiarowe, w którym zawarte są rozważania na temat samej historii, jej zakrętów i trybów, które decydują o losach całych narodów. Wybitna pisarka poszukuje odpowiedzi na pytania o dzisiejszy kształt naszej części Europy. Olga Tokarczuk została uhonorowana tegoroczną Nagrodą Nike za tę właśnie powieść. W to przyglądanie się historii i Europie, chociaż w zupełnie inny sposób, wpisują się książki Swietłany Aleksijewicz. Cynkowi chłopcy  (Czarne) to jedna w wielu publikacji tej autorki zasługująca na uwagę, choćby dlatego, że została ona tegoroczną laureatką Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Po raz pierwszy nagrodzono autora reportaży, po raz czternasty – kobietę. Aleksijewicz jest białoruską pisarką i dziennikarką, dotyka tematów trudnych, pomijanych, niewygodnych. Pisze o radzieckiej interwencji w Afganistanie, katastrofie w Czarnobylu, udziale kobiet w drugiej wojnie światowej, wojennych losach dzieci, życiu po upadku komunizmu. Jej Czasy secondhand wyróżniono w tym roku Nagrodą im. Ryszarda Kapuścińskiego. Z kolei historyczny reportaż Magdaleny Grzebałkowskiej 1945. Wojna i pokój (Agora) – to opowieść o pierwszym powojennym roku w Polsce, kiedy pokój jeszcze na dobre nie zagościł. Opowieść przede wszystkim świadków. Przejmująca prawdą i ukazująca ten trudny czas w sposób pozwalający na wyobrażenie sobie tego, czego doświadczyli w tym okresie ludzie. Publikację wyróżniono Nagrodą im. Teresy Torańskiej w kategorii „najlepsza książka z obszaru literatury faktu”.

Między nami kobietami

Książki o wyjątkowych kobietach, które zwracają uwagę, to reportaż Angeliki Kuźniak Stryjeńska. Diabli nadali (Czarne) i Simona. Opowieść o niezwyczajnym życiu Simony Kossak Anny Kamińskiej (Wydawnictwo Literackie).  Jak wszystkie dotychczasowe dzieła Kuźniak, także reportażowa opowieść o wybitnej malarce jest portretem pisanym i „wielokrotnym”, ukazującym Artystkę z różnych stron. Anna Kamińska natomiast w swojej książce przedstawia fascynujący profil buntowniczej pasjonatki i silnej, nietuzinkowej kobiety. Inne ciekawe biografie kobiet to m.in.: Cesaria Evora Issaka Dinesena (Marginesy), Frida Barbary Mujicy (Marginesy), Kobro. Skok w przestrzeń Małgorzaty Czyńskiej (Czarne), Ferwor. Życie Aliny Szapocznikow Marka Beylina (Karakter), Lilka. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska we wspomnieniach i listach  Marioli Pryzwan (Wydawnictwo MG), Narzeczona Schulza Agaty Tuszyńskiej (Wydawnictwo Literackie), Pani Stefa Magdaleny Kicińskiej (Czarne),  Astrid Lindgren. Opowieść o życiu i twórczości Margarety Stromstedt (Marginesy).

Projekt: kobieta

Ważne książki kobiet, które ukazały się w minionym roku to z pewnością także: Pokrewne dusze (Wydawnictwo MG) i Eseje wybrane (Karakter ) Virginii Woolf, Tajemna historia i Szczygieł Donny Tartt (Znak) , Wszystko, co lśni Eleanor Catton (Wydawnictwo Literackie), Sześć światów Hain Ursuli K. LeGuin (Prószyński i S-ka), Perswazje Jane Austen (Świat Książki) Sufrażystki Lucy Ribchester (Marginesy), Pod osłoną nocy i Za ścianą Sarah Waters (Prószyński i S-ka, Opactwo świętego grzechu Sue Monk Kidd (Wydawnictwo Literackie), Gdy zniknęły gołębie Sofi Oksanen (Czarne). W rankingu książek z dreszczykiem także znalazło się wiele napisanych przez kobiety, m.in.: Żelazna krew Lizy Marklund (Czarna Owca), Pogromca lwów Camilli Lackberg (Czarna Owca) czy Moje śliczne Karin Slaughter (HarperCollins Polska). Ciekawą książką jest Zimowa opowieść. Przepaść czasu Jeanette Winterson (Wydawnictwo Dolnośląskie) – pierwszy tom z cyklu Projekt Szekspir, w którym światowej sławy pisarze na nowo interpretują dzieła mistrza dramatu.

Wyjątkowe historie

Na wyjątkowe wyróżnienie zasługuje książka Mądrość i cuda świata roślin Jane Goodall (Marginesy) wybitnej specjalistki świata szympansów, która przyglądając się roślinom, ich koegzystencji –  mówi także o swoim życiu i o sobie. W tym roku dzięki książkom mogliśmy przyjrzeć się bliżej twórczości wybitnej reporterki i pisarki – Hanny Krall: Krall Wojciech Tochman, Mariusz Szczygieł (Fundacja Instytutu Reportaży), Reporterka. Rozmowy z Hanną Krall Jacek Antczak (Agora). Inne wartościowe książki kobiet, poruszające tematy szeroko rozumianej historii  a także przenikania się historii i literatury to: Wspomnienia Nadieżdy Mandelsztam (Agora), Przed wojną i pałacem Magdaleny Stopy (Dom Spotkań z Historią), Warszawa Marii Dąbrowskiej. Portret miasta w zwierciadle literatury Ewy Manowieckiej i Tomasza Lerskiego (PIW); Warszawa 1944. Tragiczne powstanie Alexandry Richie (Wydawnictwo W.A.B.) – za tę książkę autorka została uhonorowana w grudniu 2015 Nagrodą im. Kazimierza Moczarskiego. Jest to książka o powstaniu warszawskim, wplecionym w kontekst drugiej wojny światowej, poparta dokumentacją m.in. z archiwów prywatnych prof. Władysława Bartoszewskiego. Interesujące publikacje ukazujące sytuację kobiety w czasie wojny to m.in.: Okupacja od kuchni. Kobieca sztuka przetrwania Aleksandry Zaprutko-Janickiej (Znak), Dziewczyny z Syberii Anny Herbich (Znak) oraz Furie Hitlera. Niemki na froncie wschodnim Wendy Lower (Czarne).

Dawniej i dzisiaj

Historia PRL-u była również chętnie poruszana w książkach roku 2015, być może przyczyniła się do tego rocznica ukończenia budowy Pałacu Kultury i Nauki. Na półkach zagościło wiele ciekawych opracowań: To nie są moje wielbłądy. O modzie w PLR Aleksandry Boćkowskiej (Czarne), Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce Małgorzaty Fidelis (W.A.B.), Pałac. Biografia intymna Beaty Chomątowskiej (Znak), Jako dowód i wyraz przyjaźni, pod red. Magdaleny Budzińskiej i Moniki Sznajderman (Czarne). Kobiety są wybitne w pisaniu o kobietach. Na wyróżnienie zasługują m.in. te własnie książki: Kobiety w sferze publicznej. Teoria i praktyka pod red. Magdaleny Pataj (Wydawnictwo Adam Marszałek), Kobiety i historia. Od niewidzialności do sprawczości pod redakcją Katarzyny Błażewskiej, Dobrosławy Korczyńskiej-Partyki, Alicji Wódkowskiej (Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego), Matka Polka na odległość Sylwii Urbańskiej (Wydawnictwo UMK). W tym roku pojawiło się też wiele interesujących monografii i opracowań naukowych, oto kilka niezmiernie ciekawych: Hardkorowy romans. Pięćdziesiąt twarzy Greya, bestsellery i społeczeństwo Evy Illouz (PWN), Gentryfikacja Berlina. Od życia na podsłuchu do kultury caffe latte Doroty Groyeckiej (WN Katedra), Przemiany przestrzeni miejskiej Belfastu Ewy Szczecińskiej-Musielak (Wydawnictwo Naukowe Scholar), Współczesne społeczeństwo chińskie Joanny Wardęgi (Wydawnictwo Adam Marszałek), Mała zagłada Anna Janko (Wydawnictwo Literackie).

Mówiąc wierszem

W minionym roku przypadła także osiemdziesiąta rocznica urodzin Haliny Poświatowskiej, wznowione więc zostały jej wiersze  Jestem Julią (Wydawnictwo Literackie), ukazała się także publikacja  Haśka. Poświatowska we wspomnieniach i listach w opracowaniu Marioli Pryzwan (Marginesy) oraz Elementarz Haliny Poświatowskiej dla szczęśliwych i nieszczęśliwych kochanków (Wydawnictwo Literackie). Wznowione zostały także genialne Wszystkie lektury nadobowiązkowe Wisławy Szymborskiej (Znak), ukazała się również opowieść o Sylvii Plath autorstwa Elisabeth Winder Sylvia Plath w Nowym Jorku Lato 1953 (Marginesy); w październiku ukazały się Wiersze wybrane Ewy Lipskiej (Wydawnictwo A5). Na poetyckiej półce pojawiło się sporo nowości: intima thule  Joanna Mueller (Biuro Literackie), Nakarmić kamień Bronki Nowickiej (Biuro Literackie), Zawsze Marty Podgórnik (Biuro Literackie). Dla miłośników i miłośniczek poezji kobiet rok 2015 był, można by tak rzec – udany.

Praktyczne i konkretne

Poradniki – to być może nie najlepsze określenie. Książki, które tutaj prezentujemy są raczej rozmaitymi publikacjami zawierającymi praktyczne wskazówki, porady, dobre praktyki – są po prostu pomocne w praktyczny sposób, nierzadko stanowiąc inspirację. Magia sprzątania. Japońska sztuka porządkowania i organizacji Marie Kondo (Muza) to książka z list bestsellerów „New York Timesa” oraz „Der Spiegla”, dotyczy sprzątania w tradycyjnym rozumieniu, ale także porządkowania swojego życia. Warzywo. 100 sposobów na jarzynę Dominiki Wójciak (Pascal) to po prostu jeszcze jeden zbiór oryginalnych, ciekawych i dobrych przepisów dla tych, którzy nie lubią nudzić się w kuchni. Bądź Paryżanką, gdziekolwiek jesteś…  Anne Berest, Audrey Diwan i innych… to książka, którą w Księgarni Prusa  znajdziecie także w wersji anglojęzycznej (How to be Parisian. Wherewer you are) – dowcipny, zabawny zbiór tekstów i fotografii autorstwa czterech kobiet, które rozprawiają się ze stereotypami dotyczącymi współczesnych Francuzek. Lektura uniwersalna.

Książek o kobietach, dla kobiet, napisanych przez kobiety jest bardzo dużo,  można by je wymieniać i wymieniać. Ale lepiej jest je po prostu czytać.

Magdalena Bartnik