CMENTARZ CHAMPEAUX W MONTMORENCY GROBY POLSKIE

`Słynny cmentarz polski w Montmorency jest jakby mauzoleum Wielkiej Emigracji przechowującym prochy ludzi oraz tradycję ich życia i dzieła` (1954)24. Jan Szymański, sekretarz TOZ, gorliwy opiekun grobów polskich oraz zabytków we Francji i spirytus movens wielu przedsięwzięć z tym związanych, w swoich notatkach, sprawozdaniach i pismach używał określeń: `Historyczny Polski Cmentarz Wygnańców` (1954), `Cmentarz (Naszych) Wygnańcow Politycznych (i Narodowych)`, `Cmentarz Zasłużonych w Montmorency` (1956), `Cmentarz wygnańców z 1830/1831 r. i 1863/1864 r.` (1957), `Cmentarz Wygnańców Polskich w Montmorency` (1958). W ostatnim dwudziestoleciu XX w. pisano: `spoczywa na cmentarzu w Montmorency, na tym skrawku polskiej ziemi` (1987)25, `pochowany został na Cmentarzu Wielkiej Emigracji Polskiej w Montmorency` (1989)26, `cmentarz Montmorency pod Paryżem, który nieraz określa się mianem emigracyjnej Skałki` (1990)27. To tylko garść przykładów ilustrujących sposób widzenia tego cmentarza i określania jego rangi i znaczenia, wyróżniającego go od innych miejsc polskich pochówków. Przez dłuższy okres wiązano go z miejscem szczególnego upamiętnienia Wielkiej Emigracji. Publikacja ma charakter dokumentacyjny. Pierwszym jej celem jest zaprezentowanie aktualnego stanu nagrobków polskich wraz z wyrytymi na nich inskrypcjami (stan na rok 2020), odtworzenie zmian konserwatorskich, rekonstrukcja nagrobków zlikwidowanych, ukazanie pochowków w rozwoju historycznym, od pierwszego pogrzebu znanego Polaka do odtworzenia, w miarę dostępnych źródeł, pełnej listy osób pochowanych na cmentarzu. Przyjmując założenia publikacji, która jest także swoistym wydawnictwem źródłowym, starano się uchwyć cmentarz jako wielowątkowy tekst kultury, tym ważniejszy, że umiejscowiony w obcym środowisku. Drugim celem było ukazanie treści pochodących ze źródeł urzędowych (głównie francuskich) ` cywilnych aktów zgonów, cytowanych by ustalić fakty genealogiczne. By je uściślić, przeprowadzono obszerną kwerendę w źródłach polskich (w tym kościelnych) i francuskich innych aktów stanu cywilnego, szczególnie aktów urodzin, małżeństw, naturalizacji, nadań orderów etc. Te dane nie tylko pozwoliły na identy`kację zmarłych, ale dostarczyły materiału genealogicznego do dziejów rodziny, pozwoliły określić stan świadomości o pochodzeniu i tożsamości zmarłego, zwłaszcza w sytuacjach, gdy jeden ze współmałżonków był Francuzem, a dzieci wrosły już w środowisko i kulturę francuską. W pracy przyjęto zasadę podawania szczegółowych informacji o charakterze genealogicznym i tylko podstawowych danych biogra`cznych. Im większy zasób źródeł wykorzystano (akta metrykalne (stanu cywilnego), inskrypcje nagrobne, klepsydry, wspomnienia pośmiertne, literaturę biogra`czną, heraldyczno-genealogiczną, bazy danych), tym większe pojawiły się rozbieżności dotyczące podstawowych faktów, np. daty urodzenia. Integralną częścią publikacji jest dokumentacja fotograficzna prezentująca wszystkie istniejące groby, a także tablice memoratywne znajdujące się na cmentarzu oraz zabytki polskie w kościele św. Marcina w Montmorency. Pracę uzupełnia plan cmentarza z zaznaczonymi wszystkimi grobami. Według ustaleń autorów liczba osób pochowanych w `polskich grobach` to 715 osób, ale liczba informacji genealogicznych znacznie przekracza tę liczbę. Poniekąd o zawartości świadczy także objętość książki, ok. 60 ark. Wydawniczych i 872 trony druku, w tym wszystkie inskrypcje, ilustracje, francuskojęzyczna opowieść o cmentarzu i obecności Polaków w Montmorency.