ZAPOMNIANE ŚWIATŁO

Tę książkę Jakub Deml napisał w gorączce w ciągu kilku nocy w 1934 roku. Po wydaniu została skonfiskowana, a do sprzedaży wróciła dopiero po zaczernieniu `niemoralnych`, erotycznie drażniących fragmentów. To wściekły tekst! Spowiedź. Krwawe rozliczenie ze światem, który nie akceptował autora, zresztą z wzajemnością. A dziś ` pomnik nowoczesnej prozy.Deml był poetą i prozaikiem, jednym z najbardziej oryginalnych pisarzy czeskich XX wieku. Z woli rodziców i za namową znanego poety Otokara Beziny ` Jakub zaprzyjaźnił się z nim jeszcze przed maturą ` został rzymskokatolickim księdzem. W 1902 roku ukończył seminarium duchowne w Brnie. Jednak proboszcz, który twierdził, że ksiądz jest psem, a zadaniem psa ` szczekać na Pana Boga, nie był do zaakceptowania przez hierarchię kościelną: zwłaszcza na katolickich Morawach, gdzie za karę przenoszono go z parafii do parafii. W wieku 34 lat został zmuszony do przejścia na emeryturę z nakazem zamieszkania w Pradze.Na jego życie silny wpływ miały cztery związki z kobietami, które stały się pożywką dla jego twórczości. `Pozorna sensacyjność jest tu jednak sprawą zewnętrzną: istota tych związków opierała się na bliskości myśli, poglądów i celów` ` pisze w Historii literatury czeskiej prof. Zofia Tarajło-Lipowska. W1935 roku Deml poznał 18-letnią Marię Rosę Junovą, która zrezygnowała dla niego zestudiów iprzez dwadzieścia cztery lata prowadziła mudom, pomagając wdziałalności wydawniczej. Jakub Deml większość swoich dzieł publikował własnym sumptem, wniewielkim nakładzie.Zapomniane światło jest książką gatunkowo trudną do określenia. Licealiści w Czechach uczą się, że to `bolesny strumień krzyku księdza i poety`. Całość jest rozmową Demla z poetą B.M. Ptkiem, a jednocześnie opowieścią o umieraniu na gruźlicę wiejskiej parafianki Demla oraz polemiką ze światem. Książkę bardzo cenił Bohumil Hrabal i uważał ją za idealny zapis strumienia świadomości.Pisano o Demlu, że był mściwy i histeryczny, a z przeciwnikami i sprawcami życiowych rozczarowań zawsze rozliczał się bezpardonowo. Skutkowało to izolacją pisarza i odwróceniem się od niego przyjaciół. Jedynym, który został przy nim do końca swych dni, był Bezina. W 1931 roku Jakub Deml napisał głośną książkę Moje świadectwo o Otokarze Bezinie, która wywołała wojnę między nim a czeskim światem literackim. Zrzucił bowiem metafizycznego poetę z piedestału, pokazując go z nie najlepszej strony, łącznie z jego antysemityzmem ` zresztą o własnym też nie zapomniał. Zapomniane światło to również reakcja na antydemlowską kampanię wielbicieli Beziny.Do Zapomnianego światła, którego pierwsze polskie wydanie ukazało się w 2000 roku, dodajemy esej Jindicha Chalupeckiego z książki o czeskich ekspresjonistach. `Przyjaźń Beziny z Demlem była tym mocniejsza, że ukryty był w niej także motyw miłosny ` pisze Chalupeck. ` W życiu Beziny pojawia się młodziutki Jakub Deml, ze swym niemal dziewczęcym wyglądem (Florian w swych dziennikach nazywa go ironicznie `hermafrodytą`), ze swym poetyckim geniuszem i z entuzjastycznym uwielbieniem. Z nikim Bezina nie będzie się czuł tak blisko związany`. Uważał, że Deml był `jednym z tych wspaniałych ludzi, w bliskości których otwierają się ukryte źródła serca i wypowiedzenie wszystkiego ` także tego, do czego się nawet przed sobą nie przyznaliśmy`.`Po co dziś czytać Demla` ` zastanawia się Mariusz Szczygieł, autor serii literatury czeskiej Stehlk, w której ukazuje się książka. - Choćby po to, aby się przekonać, że wszystkie źle społecznie widziane cechy, takie jak nieustępliwość, wybujały egotyzm, kłótliwość, czy przekonanie o własnej nieomylności mogą być podłożem wybitnej literatury. A poza tym ksiądz, który szczeka na Pana Boga, jest zawsze ciekawy`.